Jedne usta, dwoje uszu. Porozmawiajmy o rozmawianiu

“Nie można się nie komunikować” (Paul Watzlawick).

Jednym z ważniejszych celów komunikacji jest budowanie relacji. Człowiek jest istotą społeczną, od początku życia potrzebuje relacji. Dziecko poprzez osobistą komunikację z opiekunami buduje i wzmacnia relację. W rodzinie komunikacja odbywa się pomiędzy wszystkimi osobami (mąż, żona, dzieci) w różnych kierunkach oraz za pomocą różnych kanałów. Bardzo często myśląc o komunikowaniu się, mamy na uwadze głównie komunikację ustną, słowną, ale tak naprawdę mnóstwo informacji, a co za tym idzie przekazów i blokad znajduje się w intonacji, mimice, postawie ciała itd. Do skutecznej, czyli także więziotwórczej i budującej relację komunikacji potrzebne jest obustronne porozumienie - oznacza to, że to, co chciała przekazać jedna osoba, zostało nie tylko odebrane, ale zrozumiane i przyjęte przez drugą, oraz, że w jakiś sposób odpowie ona na ten przekaz. Warto więc weryfikować to, co mówimy do innych. Do takiej komunikacji niezbędne jest bycie w kontakcie z drugą osobą, ale i z sobą samym. W rodzinie szczególnie ważne jest, aby kontakt między osobami miał szansę być bezinteresowny, o ile się da - wzajemny, pomimo pewnej niesymetryczności relacji. Rodzice popadają czasem w pułapkę tej niesymetryczności -zaczynają działać tak, jak gdyby mieli monopol na komunikowanie dzieciom swoich “rozporządzeń” i wymaganie ich spełnienia. “Nie ma dzieci - są ludzie” powiedział Janusz Korczak. Może wydawać się to truizmem, ale niech to stwierdzenie przyświeca każdemu rodzicielskiemu działaniu.

Przyjrzyjmy się temu, co może wspierać budowanie kontaktu, a co za tym idzie ułatwiać komunikację z dzieckiem, a co ten kontakt będzie utrudniać, niszczyć.
Do działań wspierających należą: uważna obecność, podążająca za potrzebami dziecka, bycie tu i teraz; współodczuwanie; słuchanie; upewnianie się, że dobrze rozumiem, np. poprzez parafrazowanie; weryfikowanie swoich hipotez (“wydaje mi się, że czujesz/myślisz/chciałbyś”); nawiązywanie do potrzeb drugiej osoby; pomoc w nazywaniu uczuć, szczególnie ważne u dzieci małych i w stanie dużych emocji; autentyczne zainteresowanie drugim. Pomagać może również postawa otwarta na uczenie się od dziecka, na to, co dziecko zaproponuje, na jego odmowę ale i jego zgodę. Ważne jest aby się nie zniechęcać, powoli i cierpliwie budować kontakt, interesować się tym, co dziecko przeżywa i mówi jak najbardziej szczerze, z ciekawością i chęcią usłyszenia odpowiedzi na zadane pytania. Bardzo pomocna jest próba zejścia do poziomu dziecka, fizycznie i mentalnie, spojrzenia na sytuację jego oczami, z jego perspektywy. Rodzic powinien także zawsze pamiętać, że to, co dziecko mówi, robi, nawet “przeciwko” rodzicowi - nie jest wymierzone w rodzica - liczy się to, co jest prawdziwą treścią, czasem ukrytą na pierwszy rzut oka, a nie to co powierzchu, co jest formą, często nieudolną, niegrzeczną (“jesteś głupia” będzie znaczyło “czuję się niezrozumiany” albo “źle mi z tym, co mówisz”). Umiejętność przejścia nad zewnętrznymi zachowaniami dziecka i odczytanie tego, co pod spodem, jest kluczem do nawiązania owocnej komunikacji. Jak widać na poniższym rysunku, zachowania stanowią wierzchołek, na którym łatwo się zatrzymać. Zachowania są efektem uczuć, emocji, które z kolei są reakcją na zaspokojenie bądź niezaspokojenie głębokich i ważnych potrzeb dziecka (każdego człowieka). Warto w ten sposób poprzyglądać się różnym trudnym zachowaniom.

W komunikacji z dzieckiem, poza zajmowaniem się tym co jest na tu i teraz, rodzic modeluje i ćwiczy umiejętności komunikacyjne dziecka na przyszłość. Przydatne może być pomaganie dziecku poprzez nazywanie jego uczuć, powtarzanie tego, co rodzic usłyszał, z wrażliwością na komunikaty zwrotne ze strony dziecka.
Utrudnianie kontaktu może odbywać się poprzez pytanie dziecka “dlaczego?” - dziecko nieraz samo nie jest w stanie odpowiedzieć na to pytanie, czuje się przyparte do muru i zamyka się na rozmowę. Podobne działanie mają rady i pocieszanie, które jest formą zaprzeczania uczuciom, podobnie jak tonowanie; litość; ocenianie, pouczanie i napominanie. Do blokad należy również wyręczanie dziecka w rozwiązywaniu problemów oraz opowiadanie anegdot w stylu “ja w twoim wieku”. W relacji z dzieckiem rodzicowi bardzo szybko włącza się tryb “naprawienia sytuacji” czyli pomocy dziecku, które cierpi lub naprostowanie dziecka, które błądzi. Jest to jednak bardzo prosta droga do postawienia muru między sobą a dzieckiem, bez gwarancji skuteczności oddziaływań. Jak napisała Małgorzata Musiał “Potrzeby nie muszą być zawsze natychmiast zaspakajane, ale chcą być usłyszane. Wysłuchanie rodzi zaufanie.”

Pomocne w rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych może być Porozumienie bez Przemocy (PbP, ang. Nonviolent Communication, NVC) czyli sposób porozumiewania się, który opracował Marshall Rosenberg. Jest to sposób widzenia świata, siebie i drugiej osoby, który dostrzega i uznaje ważność potrzeb i uczuć każdej osoby, poprzez szacunek i empatię. Porozumienie bez Przemocy opiera się na założeniu, że wszystkie ludzkie zachowania mają źródło w potrzebach, które są uniwersalne, neutralne i takie same dla wszystkich ludzi. Spełnienie potrzeb jest możliwe, a potrzeby każdej osoby są tak samo ważne. Każdy też jest odpowiedzialny za realizację własnych potrzeb. Każd apotrzeb amoże być zaspakajana na różne sposoby, a konflikty mają źródło w przekonaniu, że jest tylko jeden sposób. Ujawnienie potrzeb, otwartość na wysłuchanie drugiej osoby, pomaga w rozwiązaniu konfliktu.

Porozumienie bez Przemocy uczy komunikacji w 4 krokach:

Istotne jest nauczenie się oddzielania osądów i interpretacji od faktów, rozpoznawanie uczuć, zwłaszcza własnych, pojawiających się w reakcji na niezaspokojone (bądź zaspokojone) potrzeby, określanie strategii realizacji potrzeb oraz okazywanie empatii - sobie lub drugiej osobie. Podstawą do rozwijania takich kompetencji jest wzięcie odpowiedzialności za swoje potrzeby, a w przypadku rodzica - za relację z dzieckiem.

Zachęcam do rozwijania swoich kompetencji komunikacyjnych, poprzez lekturę książek, artykułów, słuchanie podcastów czy konferencji, a zwłaszcza udział w warsztatach i ćwiczenie w życiu codziennym. Poniżej proponuję kilka tytułów książek oraz miejsc w sieci, godnych polecenia dla rodziców.

Lektury:

Berendt J., Sendor M. (2013). Dogadać się z dzieckiem. Warszawa: CoJaNaTo
Musiał M. (2017). Dobra relacja. Warszawa: Mamania
Rosenberg M. B. (2015). Porozumienie bez przemocy. O języku serca. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca
Rosenberg M. B. (2013). Wychowanie w duchu empatii. Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND
Stein A. (2012). Dziecko z bliska. Warszawa: Mamania
Stein A. (2014). Dziecko z bliska idzie w świat. Warszawa: Mamania
Żuczkowska Z. A. (2015). Dialog zamiast kar. Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND

Miejsca w sieci:

http://dobrarelacja.pl/
http://bycblizej.pl/
https://blog.lukaszbielinski.pl/
http://agnieszkastein.pl/
https://nvclab.pl/
https://www.empathicway.pl/
https://www.gosiastanczyk.pl/
na facebooku @DziennikPotrzeb
@BuofPasikonie

Niektóre potrzeby

Potrzeby fizyczne

Powietrza

Pożywienia

Wody

Schronienia

Ruchu

Odpoczynku

Snu

Wyrażenia swojej seksualności

Dotyku

Bezpieczeństwa fizycznego

Kontaktu z samym sobą

Autentyczności

Wyzwań

Uczenia się

Jasności

Świadomości

Kompetencji

Kreatywności

Integralności

Samorozwoju / wzrostu

Autoekspresji /wyrażania własnego „ja”

Poczucia własnej wartości

Samoakceptacji

Szacunku dla siebie

Osiągnięć

Prywatności

Sensu

Poczucia wpływu na swoje życie

Całości / jedności

Spójności

Rozwoju

Stymulacji, pobudzenia

Zaufania

Związku z innymi ludźmi

Przynależności

Wsparcia

Wspólnoty

Kontaktu z innymi

Towarzystwa

Bliskości

Dzielenia się smutkami,radościami; talentami i zdolnościami

Więzi

Uwagi, bycia wziętym pod uwagę

Bezpieczeństwa emocjonalnego

Szczerości

Empatii

Współzależności

Szacunku

Równych szans

Bycia widzianym

Zrozumienia i bycia zrozumianym

Zaufania

Ciepła

Otuchy

Miłości

Intymności

Siły grupowej

Współpracy

Wzajemności

Przyczyniania się do wzbogacania życia

Związku ze światem

Piękna

Kontaktu z przyrodą

Harmonii

Porządku

Spójności

Pokoju

Autonomii

Wybierania własnych planów, celów i marzeń, wartości

Wybierania własnej drogi prowadzącej do ich realizacji

Wolności

Przestrzeni

Spontaniczności

Niezależności

Radości życia

Zabawy

Humoru

Radości

Łatwości

Przygody

Różnorodności / urozmaicenia

Inspiracji

Prostoty

Dobrostanu fizycznego/emocjonalnego

Komfortu / wygody

Nadziei

Opr. na podstawie M.B.Rosenberg “Porozumienie bez przemocy” oraz materiałów https://nvclab.pl

NIEKTÓRE UCZUCIA

Kiedy potrzeby są zaspokojone, przyjemne

Radość

Zadowolenie
Rozbawienie
Wesołość
Śmiałość
Zainspirowanie
Szczęście
Zachwycenie
Spełnienie
Satysfakcja
Przyjemność
Entuzjazm
Rozkosz
Uciecha
Duma
Uniesienie
Euforia
Ekstaza
Mania (postać patologiczna)

Komfort

Zaspokojenie
Satysfakcja
Rozluźnienie
Bezpieczeństwo
Beztroska

Spokój

Wyciszenie
Relaks
Ulga
Błogość

Miłość

Akceptacja
Życzliwość
Ufność,
Uprzejmość
Poczucie bliskości
Oddanie
Uwielbienie
Zaślepienie
Otwartość
Czułość
Przyjaźń

Odpoczynek i energia

Relaks
Wypoczęcie
Odświeżenie
Energiczny
Siła
Pogoda
Swoboda
Pobudzenie
Werwa
Ożywienie
Uskrzydlenie
Pasja

Wdzięczność

Docenienie
Szczęście
Zbudowanie
Zainspirowanie
Wzruszenie
Zachwyt
Roztkliwienie
Pokrzepienie
Poruszenie
Rozpromienienie

Inspiracja

Zainteresowanie
Zaciekawienie
Podniecenie
Podekscytowanie
Zafascynowanie
Zaintrygowanie
Zainspirowanie
Zachęcenie

Kiedy potrzeby nie są zaspokojone, nieprzyjemne

Złość

Wściekłość
Gniew
Uraza
Oburzenie
Niechęć
Frustracja
Zirytowanie
Niezadowolenie
Rozdrażnienie
Wzburzenie
Zagniewanie
Zgorzkniałość
Wrogość
Nienawiść i szał (postać patologiczna)

Smutek

Żal
Przykrość
Melancholia
Zniechęcenie
Przygnębienie
Nieszczęście
Osamotnienie
Zatroskanie
Rozgoryczenie
Zawiedzenie
Załamanie
Strach
Niepokój
Obawa
Zwątpienie
Zatroskanie
Konsternacja
Zmieszanie
Zaniepokojenie
Onieśmielenie
Roztrzęsienie
Strachliwość
Zszokowanie
Przerażenie
Panika

Wstręt i pogarda

Lekceważenie
Nieprzychylność
Obrzydzenie
Odraza
Niesmak

Wstyd

Poczucie winy
Zażenowanie
Zakłopotanie
Upokorzenie
Żal z powodu tego, co się zrobiło
Zmęczenie
Wyczerpanie
Senność
Otępienie
Słabość
Przytłoczenie
Bez energii
Apatia
Markotność
Odrętwienie
Oklapnięcie
Osowiałość
Przybicie
Przygaszenie

Dyskomfort

Zakłopotanie
Speszenie
Spięcie
Spłoszenie
Strapienie
Zażenowanie

Brak inspiracji

Brak zainteresowania
Znudzenie
Pustka

Opr. na podstawie M.B.Rosenberg “Porozumienie bez przemocy” oraz materiałów ewelinabrzostowska.com

mgr Paulina Kowalska

Żona, mama, psycholog. Pracuje w Archidiecezjalnym Ośrodku Adopcyjnym w Łodzi, pomagając dorosłym w przygotowaniu się do rodzicielstwa, wspierając rodziny, dzieci i rodziców na drodze budowania relacji, więzi i dawania empatii.